Straż nocna

Warta nocna, wiejska, gromadzka

Warty wiejskie, nocne, obywatelskie, jakby je nie nazywano, były po prostu stałą formą ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia. Chroniły przed złodziejami, ale przede wszystkim przed „czerwonym kurem”, zachowując czujność i alarmując w przypadku pojawienia się ognia. Warto przypomnieć, że domy w tamtym czasie i długo potem najczęściej kryte były słomą, a zabudowa wsi zwarta.

W czasach Austro-Węgier były przeprowadzane nawet kontrole CK. Żandarmerii, czy straż sumiennie wypełnia obowiązek, a nie pod ciepłą pierzyną zalega. Kiedy przed I wojną światową po wsiach Galicji panoszyły się różne chroby zwierzęce np pryszczyca we wsi, zachorowało prawie cale bydło. Warta stała na rozstajnych drogach (krzyżówkach) i pilnowała, by do wsi nikt z innych miejscowości nie wprowadził bydła, zapobiegając w ten rozprzestrzenianiu się choroby. Kiedy nastała niepodległość, ta forma ochrony wsi została zachowana i pełniona podczas całego dwudziestolecia międzywojennego. Nie zmieniła też tego niemiecka okupacja, podczas II wojny światowej, okupant wręcz wymagał by je pełniono.

Jak było w Nienadówce ? Na razie nie znamy wielu szczegółów, Ci co je pełnili w większości już odeszli na wartę wieczną. Mam jednak nadzieję, że we wsi są ludzie, którzy mieliby coś do powiedzenia na ten temat. Mnie samemu z dzieciństwa kojarzy się trąbka, którą babcia pieczołowicie przechowywała w swojej skrzyni. Po jej śmierci bawiliśmy się tą trąbką, a mama mówiła że to trąbka dziadka Karola, który chodził z nią na wartę. Dziadek całą okupację spędził na robotach w Tyrolu (Austria), na warty musiał chodzić raczej już po wojnie. Trąbka nie przetrwała, najpierw zepsuliśmy wyciągany ustnik, później cała gdzieś zaginęła. A może ją zakopaliśmy jako skarb, wtedy wydawała nam się złotą trąbką. Wyglądała mniej więcej tak, jak ta na zdjęciu poniżej. Może gdzieś w waszych domach znajduje się coś podobnego ?

powiększ zdjęcie

Siedziba straży w Nienadówce przed wojną i po, mieściła się w budynku starej mleczarni, (dziś, bank i biblioteka) w pomieszczeniu od strony drogi i starego sklepu. Straż przed podjęciem obowiązku meldowała się tam u ówczesnego jakby przełożonego. Warta była pełniona, o dziwo jeszcze 20 lat po II wojnie, z małą różnicą, bo o ile wcześniej wsi pilnowało jednocześnie 10 mężczyzn, to latach w latach 60`tych XX wieku, służbę sprawowała już tylko jedna lub dwie osoby. Jedną z nich był Antoni Walicki, który miał pod "opieką" część Nienadówki Środkowej i Dolnej. Potwierdza to też odnaleziony zeszyt, w który odnotowano gospodarzy nienadowskich mieszkających właśnie w tych rejonach i płacących obowiązkowe składki miesięczne na "Straż". Składka ta wynosiła 2 zł na miesiąc, co dawało w sumie sporą kwotę. Kwota ta przeznaczana była wcześniej na zakup nafty do lamp i opału pomieszczenia. W ostatnich latach działalności "strażnika", miała to być podobno jego zapłata. W zeszycie składkowym z roku 1962, znajdujemy ponad 200 nazwisk składkowiczów i 27 zwolnionych z tych opłat.

Nawiązując do czasów Austro-Węgier i kontroli posterunków, jeden z mieszkańców Nienadówki, Stefan Ożóg opowiedział Nam swoją przygodę, z wiązaną z pełnionym obowiązkiem. Pozwolę ją sobie zatytułować i przytoczyć:

"Jak nienadowska straż do pierdla trafiła."

Pewnego wieczoru, nie pamiętam roku stawiłem się ze Stanisławem Ożogiem na wartę. Zameldowaliśmy się w biurze u Walickiego, bo tak się zawsze robiło przed wartą. A ten nam powiada: Dzisiaj nie pójdziecie na wieś, tylko będziecie pilnować sklepu. Dziwne, bo pilnowanie sklepu to był obowiązek Walickiego. Poszliśmy do tego sklepu, a Walicki kazał nam wejść do środka i tam nas zamknął. Siedzieliśmy więc w magazynie na workach z cukrem całą noc. Rano wróciliśmy do domów.
Niedługo po naszym powrocie przyjechała milicja, zabrała mnie i Staszka do Sokołowa na posterunek i tam Nas zamknęli w piwnicy. Piwnica była wilgotna i nie było ani skrawka suchej posadzki, tylko samo błoto. Nie dali Nam śniadania, ale Nasze siostry przyniosły Nam śniadanie z domu. Po pewnym czasie zabrali nas na przesłuchanie, zarzucano Nam że nie pilnowaliśmy sklepu. Kiedy w tamtą noc zjawiła się milicja koło sklepu to nikogo tam nie było. Na szczęście na posterunku pojawił się Antoni Walicki i całą sprawę wyjaśnił. Mogliśmy spokojnie wrócić do domów.

Również inny mieszkaniec Stanisław Tasior, uraczył Nas krótką historią "Straży nocnej" w Nienadówce. Pan Stanisław nie podał dat których dotyczą jego wspomnienie, ale przewija się tu mocno motyw okupacji. Potwierdził też, że składki od mieszkańców przeznaczone była na utrzymanie pomieszczenia w którym miała siedzibę i na prace biurowe (codzienne pisanie raportów).

Na zdjęciu powyżej doskonale znany starszym mieszkańcom budynek, jeszcze z przed remontu. Młodszej części mieszkańców, podpowiadam. Do siedziby "Straży Nocnej" wchodziło się od strony drogi betonowymi schodami, wchodziło się nimi do jednego z pomieszczeń na piętrze. Po zakończeniu działalności "Straży" na początku lat 50tych, pomieszczenie zostało zaadaptowane najpierw na Agencję Pocztową, którą otwarto 21 maja 1954 roku, a od 1957 roku działała tam placówka Poczty Polskiej.

W Nienadówce Górnej taką wartę prowadził tzn., był jakby dowódcą Michał Pikor. Idąc na obchód wsi warta była wyposażona w grube pały. Patrol liczył dwie, trzy osoby. Przed wyruszeniem na wartę, około 22`ej obowiązkowo musieli się zameldować u prowadzącego. Po 2, 3 godzinach, czyli już po północy musieli meldować się powtórnie. Meldowali się w siedzibie "Straży Nocnej" lub w domu dowódcy Michała Pikora.

W czasie okupacji jednym z zadań "Straży Nocnej" było zatrzymywanie obcych i meldowanie o tym Niemcom. Warta często dochodząc w Nienadówce Górnej pod las, przed powrotem często zachodziła do domu Tasiorów, ogrzać się odpocząć, czy pogadać.

Pewnego wieczora przyszło do Tasiorów 9-ro ludzi, wśród Nich był ksiądz, uciekinierzy poprosili Michała Tasiora o nocleg. Ten ze względu na częste wizyty "Straży Nocnej" obawiał się odmówił noclegu u siebie. Poradził im żeby udali się za rzeczkę Świerkowiec do sąsiadów o nazwisku Drąg. Rodzina Drągów przyjęła uciekinierów udzielając im pomocy.

Nikt dziś nie wie, czy wartownicy wiedzieli o "uciekinierach" u Drągów, czy był to zwykły zbieg okoliczności, ale kiedy zawitali nocą na posesję Tasiorów zaczęli bić drewnianymi pałami w płot i krzyczeć alarm. Nie wiem czy miało to dać szansę ucieczki uciekinierom, ale Ci właśnie to zrobili. Uciekli od Drągów do lasu.

Kim byli Ci uciekinierzy z księdzem na czele ? Byli z księdzem, więc raczej nie mogli być żydami. Najprawdopodobniej byli to uciekinierzy z kresów, w 1943/4 roku rodziny polskie uciekały stamtąd przed pogromami UPA.

"Straż Nocna" tym razem zwana "Strażą Gromadzką" jest też wspomniana w Okupacja w Nienadówce Edwarda Winiarskiego" opisuje On najście pod koniec 1943 roku, przez dwóch uzbrojonych ludzi, ks. Bednarskiego na plebani plebanię i sołtysa Chorzępy. Jeden z tych dwóch miał zabandażowany nos.

(...) Traf chciał, że wychodząc z plebani natknęli się właśnie na "wartę gromadzką" która usiłowała nieznajomych zatrzymać. Ci jednak wydali warcie, komendę: padnij, co uczyniła posłusznie zalegając w kałuży. Następnie nakazali jej wstać i zaprowadzić się do sołtysa Jana Chorzępy. Tam zastali w izbie kilku interesantów. Sterroryzowawszy ich bronią, zabrali sołtysowi nie co pieniędzy i odeszli. (..)

Można by powiedzieć, nie popisała się straż tym razem. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w "Straży Nocnej" chodzili zwykli nienadowscy gospodarze. Z opisu tych dwóch ludzi z bronią , byli to żołnierze oddziału GL "Iskra", który na początku listopada 1943 roku został otoczony i rozbity w lasach Trzebuskich. Zginęło tam około 10 gwardzistów. Wśród ocalałych był Jan Paduch dowódca oddziału, który został wtedy przez Niemców postrzelony w nos, oraz Piotr Drąg i Kazimierz Kloc.

Zdaję sobie sprawę, że pamięć jest zawodna i te same wydarzenia mogły być przez innych zapamiętane inaczej. Dlatego też proszę nie traktować tekstu jako fakty historyczne, a tylko wspomnienia osób, które zechciały się nimi z nami podzielić. Dziękuję i liczę na kolejne wspomnienia i wiadomości

opr: Bogusław Stępień

Write a comment

Comments: 0

Foto zmiany

Losowy album

Zostań współautorem !

Napisz do nas

Straż nocna